SOS kijkt terug op een geslaagd jubileumjaar. Het leven in en rond SOS heeft weer zijn normale gang gekregen. Maar ja, wat heet 'normaal'? Ik zal u als donateur meenemen langs een aantal dilemma's waar we bij onze vrijwillige werkzaamheden zoal tegenaan lopen. U mag het ook 'uitdagingen' noemen.

SOS in het gelijk gesteld

Een belangrijk moment begin dit jaar is geweest dat de rechtbank in Leeuwarden SOS in het gelijk heeft gesteld wat betreft de 'ontvankelijkheid' in een beroepschrift. Het ging daarbij tegen de bouw van een recreatiewoning in West aan Zee met een afwijkende vorm en materiaalgebruik: een 'Hellend Vlak' zogezegd. In de Jubileum-Miedbringer is daar aandacht aan besteed, ondermeer in het artikel 'Naar daar waar het klopt; beeldkwaliteit'. Die rechterlijke uitspraak is van belang voor SOS, omdat zij niet meer zondermeer door de gemeente gemarginaliseerd kan worden. En die trend zat er wel in. Nu is de rol van 'luis-in-de-pels' soms vervelend, maar wel de reden van ons statutaire bestaan. Het dilemma is dat we daar ook weer niet te vaak gebruik van moeten maken om de verhoudingen op het eiland en met de gemeente - bestuurders en ambtenaren - niet te veel onder druk te zetten. Maar de gemeente moet wel weten waar zij en wij voor staan: het behoud van het eilander eigene vanuit algemeen belang. Als er sprake is van korte-termijn en/of eigen belang is het wel eens van 'Auw'. Maar SOS probeert pro-actief mee te denken met de lokale overheid, want dat zijn we uiteindelijk allemaal. Ook ondernemers met plannen weten SOS steeds vaker te vinden. Maar het dilema is dat SOS wel de vrijheid wil houden om uiteindelijk nog bezwaar te maken. Dat zijn we tegenover onze statuten en donateurs verplicht.

Welstand

In dat verband staat SOS ook voor het dilemma in hoger beroep te gaan bij de Raad van State over bovengenoemde recreatiewoning. Dit omdat de rechtbank over het welstandsadvies van Hûs en Hiem en de motivering door de gemeente van het bouwbesluit wat omslachtig was. Dat was de oorspronkelijke reden van het SOS-bezwaar. Zoals SOS dat ziet komt de advisering en motivering neer op het reclamespotje: "Wij van WC-eend adviseren WC-eend", oftewel: "Het ontwerp is bijzonder omdat het bijzonder is". Dat moet geen 'goed gebruik' worden op Terschelling, temeer daar aangekondigd is om het Welstandsbeleid 2008 nu al te herzien, gericht op - vreest SOS - architectonische moderniteit die op het eiland tot een architectonische kakofonie zal gaan leiden. Dit terwijl het authentieke zo veel badgasten aanspreekt en ook redelijk uniek is in Nederland. Welstand lijkt dus niet in goede handen bij de gemeente en haar adviseur Hûs en Hiem.

Campus

We moeten straks niet schrikken, maar de Campus voor het MIWB wordt een omvangrijk modern complex in het bos tussen hotel Europa en de Tiger, ten noorden van de Hoofdweg. Het dilemma is dat SOS enerzijds de 'Zeevaartschool' op het eiland niet kwijt wil, als eilander paradepaardje en bron van hoogwaardige werkgelegenheid. Maar anderzijds is Terschelling te klein en te kleinschalig om in toenemende mate grote gebouwen te kunnen absorberen. Een deel staat vaak leeg (hotels) en er komen er meer bij als het aan projectontwikkelaars ligt: Punthoofd, Skylge II, Westerkeyn, Hooge Land, Dellewal/Victoria. Deze plannen knabbelen gestaag aan de toeristische aantrekkelijkheid - het 'product'- van ons mooie eiland. "Geen hoogbouw op Terschelling" zeggen gewaardeerde eilandbezoekers op sommige websites. SOS heeft voorstellen gedaan om het bouwvolume van de Campus te beperken om te voorkomen dat het een 'Romeinse Lusthof' wordt (naar Asterix). Maar het dilemma is dat de planontwikkeling door de gemeente en het MIWB/NHL is overgedragen aan projectontwikkelaar De Veste. En die private partij kent andere optimalisaties en beperkingen dan de gemeente. De eilander schaal en verwevenheid nodigen uit tot andere oplossingen dan grootschaligheid.

Landbouw

Dat geldt ook voor de agrarische sector. De boeren zijn voor het eiland, met name de Terschellinger polder, van groot belang. SOS schreef daar in de Miedbringer vaker over, met visie. Voor een goede boterham in de landbouw wordt door de sector zelf schaalvergroting gepromoot. "Meer melk tegen lagere kosten, van belang voor onze export", zeggen de nationale landbouworganisaties en zuivelcoöperaties. Dat is het ijzeren liberale principe waar we de laatste decennia mee groot zijn gegroeid: "Melk moet". Binnen kort gaan alle remmen los als de melkquotering in de EU wordt opgeheven. Het dilemma is dat agrarische schaalvergroting en natuur- en landschapswaarden slecht samengaan. Dus wat vind je belangrijk op korte of op langere termijn, landelijk en op Terschelling? En waar is Terschelling wel en niet goed in? Gelukkig zijn de boeren op het eiland zich goed bewust van dat dilemma. Als de natuurwaarden ten onder gaan, zoals in het productielandschap van Friesland, dan wordt daarmee ook een bron van hun neveninkomsten de nek omgedraaid: beheervergoedingen. En een stukje eilander kenmerk verdwijnt, wat de toeristische sector zal merken. Dat is nu al het geval: op veel plaatsen zijn de oude slenkenpatronen, de bloemrijke graslanden en de weidevogelgebieden in het landschap verdwenen. Zie 'De Staat van de Polder' in de Jubileum-Miedbringer. Bij de komende wijzigingen in het Europees en nationaal landbouw- en natuurbeleid is de zaak de kop er niet vóór te gooien, maar gezamenlijk de kop erbij te houden. Dat is een individuele en collectieve uitdaging. SOS participeert in het 'Nije Pleats'-traject om lokaties te zoeken voor nieuwe, grotere agrarische bedrijven zo dicht mogelijk bij de woonkernen, en om een kavelruil mogelijk te maken. Dat is best een dilemma, want de belangen in de polder en op het eiland gaan verder dan de zuiver agrarisch-individuele. Misschien helpt de gedachte dat je het alleen niet redt, maar collectief veel minder kwetsbaar bent. Dat lijkt op de oergedachte van een coöperatie. Binnenkort meer hierover.

Kamperen bij de Boer

Over dilemma gesproken: Kamperen bij de Boer is er ook één. Door SOS wordt, als een alternatief voor agrarische schaalvergroting, de bedrijfsverbreding genoemd. Op Terschelling zijn daar historisch-cultureel gezien al talloze voorbeelden van. Kamperen bij de Boer hoort daar als economische activiteit nog niet bij, hoewel de meeste campings op het eiland wel zo zijn ontstaan. Maar er liggen actueel twee aanvragen voor. Zolang dat kamperen zich kleinschalig afspeelt, zoals iedereen op het netvlies heeft ('zwerftentjes'), dan is er geen echt dilemma. Dat ontstaat wel als naar vorm, plaats en gebruik toch 'aanzienlijke bouwwerken' vrij permanent in de open binnenduinrand van Oosterend verschijnen. Dit is dus geen toeristisch kamperen, maar seizoenskamperen. Misschien noodzakelijk voor de individuele bedrijfsverbreding, maar zeker een aantasting van het collectieve kwetsbare eilander landschap. En te vrezen is: onomkeerbaar en als precedent. Zie wat er zich aan de vaste wal onder de noemer 'Kamperen bij de Boer' heeft ontwikkeld: van klein- naar middelschaligheid. En luxe kamperen in een huur-'bungatent' van 45 m2 is daarbij de trend. Dus meer, meer, meer. Het dilemma van de markt. SOS is daarover niet enthousiast vanuit haar statutaire doel. Bovendien is er al sprake van overcapaciteit op de campings. Nog meer erbij maakt de spoeling dun. Bedrijfsverbreding zal dus op creatievere product-markt-combinaties moeten worden gericht.

Duurzaamheid

Om het eiland in 2020 zelfvoorzienend te laten zijn wat betreft eigen electriciteitsopwekking wordt door de SEM, een particulier eilander initiatief, gewerkt aan een proefproject voor ruim 3 hectare zonne-collectoren. In te dienen bij het Waddenfonds. Een zonne-akker die op termijn uit zou kunnen of moeten groeien tot 30 of 40 hectare. Het dilemma zal duidelijk zijn. Uit oogpunt van duurzaamheid zijn andere energievormen dan fossiele bronnen dringend gewenst. Daar tegenover staat dat de agrarische sector in de polder 'geen hectare' kan missen voor zonne-akkers. Dan maar de duinen van Staatsbosbeheer in? Ook dat ligt niet zo eenvoudig, omdat het een nieuwe activiteit zal gaan betreffen in het Natura2000-gebied. Dit nog los van de randvoorzieningen (bouwwerken): kabels en leidingen en de energieopslag ter overbrugging van het moment van productie (overdag) en het moment van gebruik ('s avonds). Plus aanvullende energiebronnen voor momenten zonder voldoende zon (winter). Dus nog een heel dilemma.

Hilmar Schurink, voorzitter SOS

Dit artikel is verschenen in De Miedbringer, 52, april 2013, 1208-186, pag. 4 - 9.